პროექტების გეგმები

1. სასწავლო პროექტი: ტოქსიკური ნივთიერებები

2. პროექტის სახელწოდება: ნარკოტიკული  ნივთიერებების მავნე ზემოქმედება

3 .პროექტის მთავარი იდეა: მოზარდებში  აგიტაციის  ჩატარება.  ინფორმირება  ნარკოტიკული ნივთიერებების მავნე ზემოქმედების  შესახებ, რომ ნარკოტიკული ნივთიერებების გამოყენება საკუთარი სიცოცხლის ხელყოფაა.

4. პროექტის აქტუალობა:  საქართველოში ნარკოტიკული ნივთიერებების მოხმარების გავრცელება აქტუალურად დგას.

5 .პროექტის მიზანი: მოზარდებს ჩამოუყალიბდეს საკუთარი ღირსების განცდა.ინფორმირება ნარკოტიკული ნივთიერებების მავნე ზემოქმედების შესახებ

6. მოსწავლის ასაკი:15-16 წ

7 .ვადები/ხანგრძლივობა: ერთი თვე

8. მოსალოდნელი შედეგები: პროდუქტები ,რას  შეიძლება შეიქმნას. პროექტის  შედეგი  შეიძლება იყოს ანტინარკოტიკული შინაარსის  ბროშურის ,სასკოლო კედლის გაზეთის მომზადება. კოლაჟი, კონფერენციის მოწყობა, სადაც მიიწვევთ მშობლებს ,ცნობილ ადამიანებს, ექიმ ნარკოლოგს და სხვ.

9. პროექტისათვის საჭირო ძირითადი რესურსები: წიგნი ,ენციკლოპედია ,ინტერნეტი,  მობ.ტელ.სხვა- დასხვა ფორმატის ფურცლები, საღებავები .პროექტორი

10. პროექტის მსვლელობა/ძირითადი ფაკტორები/:მოსწავლეების დაყოფა ჯგუფებად .თითოეულ ჯგუფს მიეცემა დავალება: პრობლემის მოძიება. როგორ მიაწოდოთ ინფორმაცია  მსმენელს (ბეჭდვითი,ინტერნეტი,აუდიოვიზუალური) .ნარკოტიკული  ნივთიერებების დახასიათება(ოპიუმი,ჰეროინი,სუბოტექსი და სხვა.ინფორმაციის მომზადება და მიწოდება ნარკოტიკული ნივთიერებების გამოყენების მავნე  შედეგების  შესახებ.(სამედიცინო ენციკლოპედია,ბროშურები,ინტერნეტი).ინტერვიუები მოზარდებისაგან,სტატისტიკური მონაცემები.კედლის გაზეთის და ნახატების გამზადება.საპრეზენტაციო სლაიდ შოუს მომზადება

11 საგნებთან/საგნობრივ  ჯგუფებთან  კავშირი: ქიმია ,ბიოლოგია ,ხელობნება ,სამოქალაქო განათლება.

პროექტის ხელმძღვანელი (მასწავლებელი) ნესტან არახამია

(ქიმიის მასწავლებელი)

პროექტის ვებ.გვერდი/ბლოგი:                     

     

.პროექტის სახელწოდება
გამონაბოლქვი ტოქსიკური ნივთიერებები
2.პროექტის მთავარი იდეა
გამონაბოლქვი ტოქსიკური ნივთიერებების გაცნობა და მათი ზემოქმედებისათვის
თავის არიდება
3.პროექტის აქტუალობა
მოსწავლეებმა გაიგონ ცოცხალ სამყაროზე გამონაბოლქვი ტოქსიკური ნივთიერებების
ზემოქმედების შესახებ, რას იწვევს ეს ზემოქმედება (მაგ. კლიმატის გლობალურ
ცვლილებებს და სხვ.)
4.პროექტის მიზნები
მოსწავლეები შეძლებენ გაარჩიონ სხვადასხვა გამონაბოლქვი ტოქსიკური აირები
ერთმანეთისგან და შეძლებისდაგვარად დაიცვან მათგან საკუთარი თავი და
გარემო
5.მონაწილეთა ასაკი
მე-9 კლასი
6.ვადები
სამი კვირა
7.მოსალოდნელი შედეგები
თითოეული ჯგუფი წარმოადგენს პრეზენტაციას და განვათავსებთ ბლოგზე
8.პროექტისათვის საჭირო ძირითადი რესურსები
სახელმძღვანელო, ენციკლოპედია, ინტერნეტი
9.პროექტის მსვლელობა
თემის შერჩევის შემდეგ კლასი დავყავი 4 ჯგუფად, თითოეულ ჯგუფს დავავალე
ინფორმაციის მოძიება სხვადასხვა ტოქსიკური ნივთიერებების შესახებ, ჯგუფში მოვალეობები გადავანაწილე, მაგ. აქტიურმა ბავშვებმა ითავეს პრეზენტაციების
მომზადება, ზოგიერთმა შეარჩია სლაიდები და ა.შ.შემდეგ მოხდება მასალების
შეგროვება,პრეზენტაციის წარმოდგენა და მოსწავლეების შეფასება წინასწარ
შემუშავებული შეფასების სქემის მიხედვით.
10.საგნებთან/საგნობრივ ჯგუფებთან/ეროვნულ სასწავლო გეგმასთან კავშირი
კავშირი ბიოლოგიასთან
11.პროექტის ხელმძღვანელი (მასწავლებელი)
ნესტან არახამია.
12.ხელმძღვანელის ელ.ფოსტა
nestanbadri@gmail.com

პროექტი

1.      სასწავლო პროექტი: ტოქსიკური ნივთიერებები

2.       პროექტის სახელწოდება: ნარკოტიკული  ნივთიერებების მავნე ზემოქმედება

3.      პროექტის მთავარი იდეა/ აქტუალობა: მოზარდებში  აგიტაციის  ჩატარება.  ინფორმირება  ნარკოტიკული ნივთიერებების მავნე ზემოქმედების  შესახებ,   საქართველოში ნარკოტიკული ნივთიერებების მოხმარების გავრცელება აქტუალურად დგას. ნარკომანიით  გამოწვეული  ზიანის ობიექტურად შეფასებისათვის საჭიროა სრულყოფილად იქნეს შესწავლილი, თუ რა ზეგავლენას ახდენს ნარკოტიკული საშუალება ადამიანის ორგანიზმსა და მის ცენტრალურ ნერვულ სისტემას . ნარკოტიკული საშუალების მიღება ადამიანში იწვევს ეიფორიულ მდგომარეობას, ხოლო თანდათანობით იზრდება ტოლერანტობა ამ ნივთიერებისადმი, უფრო მოგვიანებით კი ვითარდება აბსტინენცია ანუ ნარკოტიკული შიმშილი. ნარკოტიკული საშუალების პოტენციური მომხარებლები არიან უნებისყოფო, სასოწარკვეთილი ადამიანები ანუ სიამოვნების მაძიებელი ეგოისტები. ხშირად ისინი განიცდიან სიმარტოვეს, თავიანთ თავს თვლიან სხვებისთვის არასაინტერესოდ, ერიდებიან გარეშე კონტაქტებს, ეშინიათ იიყვნენ თავსმომხვევად აღქმულნი.ნარკოტიკულმა დანაშაულმა უკვე საერთაშორისო მასშტაბები მიიღო და ამდენად მის წინააღმდეგ ბრძოლაც გასცდა ერთი ჯგუფის ფარგლებს. ამის დასტურია არა ერთი საერთაშორისო კონვეცია ნარკოტიკული საშუალებებისა და  ფსიქოტროპიული ნივთიერებების შესახებ ,აგრეთვე  მავნე ნივთიერებებზე (ნიკოტინი, ალკოჰოლი, ნარკოტიკი, აქროლადი ტოქსიკური ნივთიერებები) დამოკიდებულების ზეგავლენას ჯანმრთელობაზე, მოიძიებს და პრეზენტაციის სახით წარმოადგენს ინფორმაციას მავნე ნივთიერებებზე დამოკიდებულების შესახებ;

4.      პროექტის მიზანი: მოზარდებს ჩამოუყალიბდეს საკუთარი ღირსების განცდა.ინფორმირება ნარკოტიკული ნივთიერებების მავნე ზემოქმედების შესახებ. ნარკომანიით გამოწვეული  ზიანი სრულყოფილად  იქნეს შესწავლილი და ობიექტურად შეფასებული  თუ რა ზეგავლენას ახდენს ნარკოტიკული საშუალება ადამიანის ორგანიზმსა და მის ცენტრალურ ნერვულ სისტემას.მოზარდებს ჩამოუყალიბდეს საკუთარი ღირსების განცდაუნდა მოხდეს.ინფორმირება ნარკოტიკული ნივთიერებების მავნე ზემოქმედების შესახებ.

5.       ასაკობრივი ჯგუფი:  15-16 წ

6.      მოსწავლეთა რაოდენობა: 18 მოსწავლე

7.      ვადები/ხანგრძლივობა: ერთი თვე

·         დაგეგმილი აქტივობები: 1)ანტინარკოტიკული შინაარსის  ბროშურის დამზადება 2)სასკოლო კედლის გაზეთის მომზადება  3)კოლაჟის მომზადება 4)კონფერენციის     მოწყობა,სადაც მოვიწვევთ მშობლებს,მოსწავლეებს,ექიმ ნარკოლოგს და სხვას მოსალოდნელი შედეგები:  ნარკომანიით  გამოწვეული  ზიანის ობიექტურად შეფასებისათვის საჭიროა სრულყოფილად იქნეს შესწავლილი, თუ რა ზეგავლენას ახდენს ნარკოტიკული საშუალება ადამიანის ორგანიზმსა და მის ცენტრალურ ნერვულ სისტემაზე. ნარკოტიკული საშუალების მიღება ადამიანში იწვევს ეიფორიულ მდგომარეობას, ხოლო თანდათანობით იზრდება ტოლერანტობა ამ ნივთიერებისადმი. უფრო მოგვიანებით კი ვითარდება აბსტინენცია ანუ ნარკოტიკული შიმშილი. ნარკოტიკული საშუალების პოტენციური მომხარებლები არიან უნებისყოფო, სასოწარკვეთილი ადამიანები ანუ სიამოვნების მაძიებელი ეგოისტები. ხშირად ისინი განიცდიან სიმარტოვეს, თავიანთ თავს თვლიან სხვებისთვის არასაინტერესოდ, ერიდებიან გარეშე კონტაქტებს, ეშინიათ იიყვნენ თავსმომხვევად აღქმულნი.ნარკოტიკულმა დანაშაულმა უკვე საერთაშორისო მაშტაბები მიიღო და ამდენად მის წინააღმდეგ ბრძოლაც გასცდა ერთი ჯგუფის ფარგკლებს. ამის დასტურია არა ერთი საერთაშორისო კონვეცია ნარკოტიკული საშუალებებისა და ფსიქოტროპიული ნივთიერების შესახებ.

·         შედეგები/პროდუქტები, რაც შეიძლება შეიქმნას:

·         ü  Internet რესურსების გამოყენებით შეგროვებული ინფორმაცია;

·         ü  Power Point-ში შექმნილი  თემის პრეზენტაცია;

·         ü  კვლევის ჩატარება და შედეგების გაანალიზება;

·         ü  ფართო საზოგადოების წინ პროდუქტების პრეზენტირება/წარდგენა,

·          პროექტი გულისხმობს ინფორმაციული და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენებას:

·         ü  MS Word

·         ü  MS PowerPoint

·         ü   საძიებო ბრაუზერების (GoogleChrome)

·         ü  ციფრული კამერის გამოყენებას

პროექტისათვის საჭირო ძირითადი რესურსები: წიგნი ,ენციკლოპედია ,ინტერნეტი,  მობ.ტელ.სხვა- დასხვა ფორმატის ფურცლები, საღებავები .პროექტორი

10. პროექტის მსვლელობა/ძირითადი ფაკტორები/:მოსწავლეების დაყოფა ჯგუფებად .თითოეულ ჯგუფს მიეცემა დავალება: პრობლემის მოძიება, როგორ მიაწოდოთ ინფორმაცია  მსმენელს (ბეჭდვითი,ინტერნეტი,აუდიოვიზუალური) .ნარკოტიკული  ნივთიერებების დახასიათება(ოპიუმი,ჰეროინი,სუბოტექსი და სხვა.ინფორმაციის მომზადება და მიწოდება ნარკოტიკული ნივთიერებების გამოყენების მავნე  შედეგების  შესახებ.(სამედიცინო ენციკლოპედია,ბროშურები,ინტერნეტი).ინტერვიუები მოზარდებისაგან,სტატისტიკური მონაცემები.კედლის გაზეთის და ნახატების გამზადება.საპრეზენტაციო სლაიდ შოუს მომზადება.პროექტის მსვლელობა (ძირითადი აქტივობები):

ინიციატივა:      მასწავლებლის მიერ მოსწავლეთათვის იდეის გაცნობა.   შემოთავაზებული იყო რამოდენიმე თემა.  საბოლოოდ აირჩა ეს თემა


შუალედური მონიტორინგი: პროექტზე მუშაობის დროს ჯგუფების ლიდერებმა ჩააბარეს ჩატარებული სამუშაოებების შესახებ  შუალედური ანგარიშები. კვლევის ჩამტარებელმა  ჯგუფმა წინასწარ შეადგინა კითხვარი, რომლის საფუძველზე მოხდა მონაცემების ანალიზი.

 სასწავლო პროექტის პრეზენტაციაზე მოწვეული  იყო მთელი სკოლის საზოგადოება და მშობლები.

 საგნებთან/საგნობრივ  ჯგუფებთან  კავშირი: ქიმია ,ბიოლოგია ,ხელობნება .

პროექტის ხელმძღვანელი (მასწავლებელი) ნესტან არახამია

(ქიმიის მასწავლებელი)

ქიმიაში  ინდიკატორი არის ნივთიერება,  რომელიც გვაძლევს დამახასიათებელ თვისობრივ  ქიმიურ რეაქციას (ჩვეულებრივ ფერადს) და გამოიყენება ქიმიურ ანალიზში. ინდიკატორებია  მაგალითად: ლაკმუსი,  მეთილნარინჯი,  ფენოფტალეინი და სხვა                                                                                                                                                           ლაკმუსი  (pH–ინდიკატორია)                                                                                                                                                  დაბალი   ზღვარი pH  4.5   წითელი                                                                                                     მაღალი   ზღვარი pH 8.3   ლურჯი                                                                                                                                                                                                                                                                                  მეთილნარინჯი  (pH  ინდიკატორია ).                                                                                    დაბალი  ზღვარი pH 3.1   წითელი                                                                                                     მაღალი  ზღვარი pH 4.4     ყვითელი                                                                                                 ფენოფტალეინი – მჟავა –ტუტოვანი ინდიკატორია,                                                                  რომელიც  ფერს იცვლის უფეროდან (pH <8,2 დან)                                                                      წითელი –  “ჟოლოსფერამდე”(ტუტეში)

                                  ტუტე არეში :  

           ლაკმუსი  ლურჯია,  მეთილნარინჯი  ყვითელი,                                                                                                                                  ხოლო ფენოფტალეინი კი ჟოლოსფერი.

ინდიკატორის აღმოჩენის ისტორიიდან

               ყველაზე ძველი მჟავა–ფუძოვანი ინდიკატორი  ნამდვილად არის -ლაკმუსი ჯერ კიდევ  1640 წელს ბოტანიკოსები აღწერდნენ  სურნელოვან მცენარეს, მუქი მეწამული ყვავილით –ჰელიოტროპს  (Heliotropium Turnesole) - რომელისგანაც გამოყოფილი იყო საღებარი ნივთიერება. იგივე საღებავ  ნივთიერებას შეიცავს აგრეთვე იის წვენი. მათ ფართოდ იყენებდნენ ქიმიკოსები როგორც ინდიკატორი, რომელიც მჟავაში ღებულობდა წითელ,  ხოლო ტუტეში კი  - ლურჯ ფერს. XVII საუკუნეში ამ ინდიკატორს თავის ნაშრომებში აღწერდა ცნობილი  ინგლისელი ფიზიკო – ქიმიკოსი რობერტ ბოილი. თავდაპირველად  ამ ინდიკატორს   ხმარობდნენ  მინერალური წყლების გამოსაკვლევად,ხოლო 1670  წლიდან  დაიწყეს მისი გამოიყენება სარეაქციო არის გამოსაკვლევად. 1694 წელს  ფრანგი ქიმიკოსი  პიოტრ  პომე  წერდა: –"როგორც კი  ძალიან მცირე რაოდენობას ჩავაწვეთებთ მას  მჟავაში იგი მაშინვე წითლდება.ამიტომ თუ ვინმეს სურს  იცოდეს შეიცავს თუ არა სარეაქციო არე რომელიმე მჟავას, შეიძლება გამოიყენოთ  ეს ინდიკატორი“                                                                                                                                                                                          

                                                                                                                                                  ცნობილი ინგლისელი მეცნიერი  რობერტ ბოილი,                                                                          რომელიც წერდა მცენარეების წვენის შესახებ,                                                                           როგორც   ინდიკატორი.

 Heliotropium Turnesole, ია -Viola

 

           ჰელიოტროპი –  (ლათ. Heliotropium) —მცენარის  გვარია,  იგი Burachnikovye  ოჯახიდანაა, რომელშიც შედის სამასამდე სახეობა.მცენარემ  ეს სახელწოდება მიიღო იმიტომ , რომ მთელი დღის განმავლობაში მისი ყვავილები მზის მოძრაობას კვალდაკვალ მიჰყვება ანუ ბრუნავს მზის გარშემო. სახელწოდება შედგება ორი ბერძნული სიტყვისაგან  : Helios (მზე) და tropein(ბრუნავს). მცენარე შეიცავს საღებარ ნივთიერებას – ლაკმუსს. იგივე საღებარ ნივთიერებას  შეიცავს აგრეთვე იის გვირგვინის ფოთლებიც.

ლაკმუსის მიღება

             1704 წელს გერმანულმა მეცნიერმა  მ. ვალენტინმა  ამ საღებარ ნივთიერებას უწოდა ლაკმუსი– მისი დღევანდელი სახელი.  ეს სახელწოდება  მას აქვს ევროპის ყველა ქვეყანაში, გარდა საფრანგეთისა. ფრანგულად  ლაკმუსი  ითარგმნება როგორც “tournesol,”  რაც ნიშნავს “ მზისკენ მიბრუნებულს”, ბერძნულადაც იგივეს  ნიშნავს   ანუ –”ჰელიოტროპს".”

            ცოტა მოგვიანებით აღმოჩნდა, რომ ლაკმუსი შეგვიძლია მივიღოთ უფრო იაფი, მაგალითად ზოგიერთი სახეობის ლიქენებისგან.  სახელწოდებაც ლაკმუსი – ლათ. Lacca Musci    ნიშნავს „ლიქენის წვენს“. ამ ნივთიერებით გაჟღენთილ ქაღალდს მჟავა აწითლებს, ტუტე კი - ალურჯებს;

                                        ლიქენები                                                                                                                                       ლიქენები მღიერები, ქარაგოზები, ორგანიზმები, რომლებიც შედგება სოკოსა და წყალმცენარეებისაგან. ბოტანიკოსების ნაწილი ლიქენებს მცენარეთა დამოუკიდებელ ჯგუფად მიიჩნევს. მეცნიერებას ლიქენების შესახებ ლიქენოლოგია ეწოდება. ლიქენები აერთიანებენ 400-ზე მეტი გვარის 26 ათასამდე სახეობას. aqve unda avRniSnoT, rom praqtikuli mniSvnelobis liqenები gavrcelebulia saqarTveloSic. liqenebi uZvelesi droidan gamoiyeneboda rogorc mdgradi saRebavebi ZiriTadad Salisa da abreSumis SesaRebad marTalia, dRes saRebavebs sinTezuri gziT Rebულობენ, magram saqarTvelos zogierT kuTxeSi axlac iyeneben maT rogorc mdgradi saRebavis wyaroს. miuxedavad იმისა რომ ლიქენებისაგან ღებულობენ უამრავ წამლებსა და სხვადასსხვა საჭირო ნივთიერებებს, mecnierebi fiqroben, rom liqenebis qimiuri buneba jer kidev arasakmarisadaa Seswavlili da saWiroa maTi Semdgomi Seswavla rogorc sistematikuri, aseve bioqimiuri da teqnologiuri TvalsazrisiT. savaraudod, es ,,mcenare_sfinqsi”, rogorc mas xatovnad gamoCenilma rusma mecnierma k.a.timiriazevma uwoda, kidev bevri ramiT gagvaocebs.

           დიდი ხნის განმავლობაში  ლაკმუსის  მიღების ხერხი გასაიდუმლოებული იყო.  ხოლო შემდეგ კი იგი მიიღეს ლიქენებისაგან. ლაკმუსის მისაღებად ნედლეულს აქუცმაცებენ ძალიან წვრილად და რამოდენიმე კვირის განმავლობაში ალბობენ სოდა-ამიაკის ხსნარში  (სოდა +NH₄OH) ერთგვაროვანი ნარევის მიღებამდე. სოდა ამიაკის ხსნარში დალბობის პერიოდში (ექსტრაციის პერიოდში)  ნარევის  ფერი თანდათან იცვლება  წითელიდან ლურჯამდე. მიღებულ ნალექს  აშრობენ და ფქვავენ. შედეგად მიიღება ლაკმუსისა და  ორცეინის პიგმენტის ნარევი.  ფხვნილს ხსნიან სპირტში და  ექსტრაციის შედეგად  ფერადი ნივთიერებები მოცილდება და დარჩება მუქი იისფერი ფხვნილი ანუ ლაკმუსი. ლაკმუსი ძირითადად მოიპოვება მცენარეებში, კერძოდ, გარკვეული  ტიპის ლიქენებში. მაგალითად:

           Roccella tinctoria   –    ხარობს - კაბო–ბერდეს, კანარისა და მადეირა– აზორის კუნძულზე, სამხრეთ ამერიკის დასავლეთ სანაპირზე,                                                                   Roccella fuciformis– ანგოლა და  მაგადასკარი,                                                                                        Roccella pygmaea –ალჟირი,                                                                                               Roccella phycopsis, Lecanora tartarea– ნორვეგია, შვედეთი,                                                                            Variolaria dealbata–  პირენეი დაავერნი,                                                                       Ochrolechia parella –ჩრდილო დასავლეთ ევროპის ატლანტიკური სანაპიროზე,                                                                                                                  Parmotrema tinctorum – კანარის კუნძულებზე, სხვადასხვა სახეობის Parmelia, Dendrographa leucophoea (ამერიკის შეერთებული შტატებში, კალიფორნიაში).                                                                                                              ლაკმუსის ძირითადი მწარმოებლები არიან მოზამბიკი(Roccella montagnei) და აშშ (Dendrographa leucophoea).

                                                                                                                                                                                                                                                          

Dendrographa leucophoea

Roccella montagnei                                                             

Parmelia sulcata, Линдсей, Англия

  ლიქენების შესახებ გავესაუბრეთ ივ.ჯავახიშვილის თბილისის სახ.უნივერსიტეტის დოქტორანტს ინგა კუპრაძეს, რომელიც იკვლევს ლიქენებს.მან მოგვაწოდა ინფორმაცია იმის შესახებ   რომ ზოგიერთი ლიქენი ტუტის მოქმედებით  იცვლის  ფერს მაგალითად გვარ Xanthoria  (ქსანტორიას) ყველა სახეობის თალუსზე კალიუმის ტუტის მოქმედების შედეგად, მყისიერად წითლდება.რაც მიუთითებს იმას, რომ  ისინი შეიცავენ ინდიკატორ ფენოფტალეინს.ლიქენი ქსანტორია მოვაგროვე ბორჯომის  ტყეში და იგივე ექსპერიმენტი ჩავატარეთ მასზე.

Xanthoria parietina(L.)Belt                                                                                                          

           არსებობენ ლიქენების ისეთი სახეობები , რომელთა თალუსები ტუტის ზემოქმედებით ყვითლდება, (ე.ი. ეს ლიქენი შეიცავს ინდიკატორ მეთილნარინჯს ) მაგალითად გვარ Evernia prunastri(L.)Ach.(ევერნია პრუნასთრი) ზოგიერთი სახეობა. ლიქენი ევერნია პრუნასთრიც მოვაგროვე აგრეთვე ბორჯომის ტყეში.დავაწვეთეთ მასზე ტუტის ხსნარი და იგი გაყვითლდა.

       

        უნდა ავღნიშნო რომ ლიქენების ეს სახეობები ფართოდ არის გავრცელებული საქართველოს ტყეებში,მისი შეგროვება ძალიან ადვილია. ექსპერიმენტიც თვალსაჩინო და ძალიან ეფექტურია.  

                      ლაკმუსის   ფიზიკური თვისებები

ლაკმუსი არის მუქი ფერის ფხვნილი ნიშადურის სპირტის  სუსტი სუნით  იგი  კარგად იხსნება სუფთა წყალში, იისფერი ხსნარის წარმოქმნით. მჟავე გარემოში (pH <4,5)  ლაკმუსი იღებს წითელი ფერს,   ხოლო ტუტეში კი (pH> 8,3) - ლურჯს.

“ინდიკატორი ლაკმუსი – მჟავაში  წითლია  მუდამ,

ტუტეში ლურჯია –აქ სხვა აზრი არ არის,

ნეიტრალურ არეში –– იისფერია მუდამ.”

                                        შედგენილობა:                                                                                                                                       ბუნებრივი  ლაკმუსი  წარმოადგენს  რთულ ნარევს  დაახლოებით 10-15 სხვადასხვა ნივთიერებისა.

         ლაკმუსის  მთავარ კომპონენტს   წარმოადგენს აზოლიტმინი  (Azolitmin) –C₉H₁₀NO₅ და  ერითროლიტმინი (Erythrolitmin ან Orcein Erythrolein) –                         C₁₃ H₂₂O₆.

გამოყენება

          ლაკმუსის ქაღალდი (მოძრავი  მოდელი) გამოიყენება  როგორც ინდიკატორი  ხსნარებში გარემოს შესასწავლად. პრაქტიკაში გამოიყენება  ლაკმუსის  რამოდენიმე  პრეპარატული ფორმა  მაგ. ლაკმუსის წყალხსნარი, ფილტრის  ქაღალდების  წვრილი ზოლები  გაჟღენთილი  ლაკმუსის  ხსნარით ანუ როგორც ამბობენ  - ე.წ.  ლაკმუსის ქაღალდი, “ლაკმუსის რძე“  (გერმანულ Lackmusmilch).

      საღებავებსა და ასევე ქიმიურ ინდიკატორ ლაკმუსს ღებულობენ Roccella – ს გვარის ლიქენების –  ექსტრაქციის შედეგად.  ლიქენები Evernia და Parmelia გამოიყენება შოტლანდიასა  და სკანდინავიში  შალისა და სხვადასხვა  ქსოვილების შესაღებად. განსაკუთრებით  სასიამოვნო ყვითელი და ყავისფერი ფერები მიიღწევა ამ საღებავით შალის ქსოვილის შეღებვის შედეგად.

Rocella tinctoria, Lecanora tartarea, Roccella montagnei

  

 ასევე საინტერესოა  ლიქენ –Xanthoparmelia camtschadalis გამოყენება  სააღდგომო კვერცხების შეღებავად.

Xanthoparmelia

                              

ანტოციანები

ანტოციანიდის ზოგადი ფორმულა

 

    Anthocyanins (ბერძნულიდან. Ἄνθος - ყვავილი და   κυανός - ლურჯი) - ბუნებრივი ნივთიერებებია, რომლებიც მცენარეების ყვავილებსა და ნაყოფს  აძლევენ სხვადასხვა ფერს.  ისინი მიეკუთვნებიან გლიკოზიდებს. გლიკოზიდებს  შეიცავს აგრეთვე  ენდროს ფესვები და ფესურა. იგი შეიცავს 2-3% დიტრიოქსიანტრაქინონულ გლიკოზიდებს. სამღებრო ენდრო - Rubia tinctorum L.

 ენდრო ტრადიციულად გამოიყენებოდა ქსოვილების საღებრად.სინთეზური ალიზარინის აღმოჩენამ მას ეს ბაზარი წაართვა, მაგრამ ჩვენთან მაინც საღებრად გამოიყენება- სააღდმოდ. ენდროს ახმობენ,შემდეგ ალბობენ და ხარშავენ, შემდეგ კი ამ ნახარშში (სააღდგომოდ) ღებავენ კვერცხებს, თუ ხსნარს ცოტა ძმარს დავამატებთ კვერცხი უფრო მუქი წითელი გამოვა.(ანტოციანები მჟავა არეში წითლდება.)

 ბოლო დროს ენდროს გამოყენება დაიწყეს ლანდშაფტურ დიზაინში.

 ანტოციანები ძალიან ხშირად განსაზღვრავენ  ყვავილების ფურცლების,ნაყოფისა და შემოდგომის ფოთლების ფერს. ისინი ჩვეულებრივ   ანიჭებენ მცენარეს  შინდისფერს, ლურჯს, ყავისფერს, წითელსა და ნარინჯისფერს.ეს კოლორაცია ხშირად დამოკიდებულია უჯრედის წვენის pH  –ზე იგი შეიძლება შეიცვალოს ხილის  დამწიფებასთან ერთად და აგრეთვე მცენარის ყვავილობის  პროცესში, რადგან ამ დროს იცვლება უჯრედის წვენის მჟავიანობა.ბევრი  ანტოციდი  საკმაოდ კარგად ხსნადია წყალში,  მაგალითად  შავი ყურძნის წვენის  ექსტრაციის დროს  ფერი კანიდან გადადის წვენში.

ანტოციანიტები აძლევენ  ყვავილ ანიუტას თვალების –გვირგვინის ფურცლებს     მეწამულ  ფერს.(იისფერს)

          მცენარე პულმონარიას ყვავილების კოლორაცია შეიძლება იყოს თეთრი, ვარდისფერი, ცისფერი, ლურჯი, მეწამული. უმეტეს სახეობების   ყვავილების  ფერი თავიდან,  დაკვირტვიდან არის ვარდისფერი, ხოლო შემდეგ  ყვავილის ფერი  გადადის ლურჯში  (ხანდახან შეიძლება იყოს თეთრი), ხშირად  ერთი და იგივე მცენარეს აქვს სხვადასხვა ფერის ყვავილები. ფერის ცვლილება გამოწვეულია გვირგვინის ყვავილის უჯრედის წვენში მჟავიანობის, ცვლილების გამო.ახალგაზრდა  ყვავილის უჯრედის  წვენს აქვს მჟავა რეაქცია, მაგრამ ყვავილობის  დასასრულს    უჯრედის წვენი ხდება  სუსტი ტუტე. სწორედ ამიტომ ხდება გვირგვინის ყვავილების ფერის ცვლილება, წვენი შეიცავს ფერმენტ ანტოცინს რომელიც ფერს იცვლის მჟავა და   ტუტე  არეში.  ფერმენტი ანტოცინი მჟავა არეში წითლდება, ხოლო ტუტეში კი ლურჯ ფერს ღებულობს.ვარდისფერი ყვავილი ახალი გაყვავებულია, ლურჯი კი დიდი ხნის.

 

პულმონარია,  Pulmonaria

ასეთივე  ფერის ცვლილებაა დაფიქსირებულიაგრეთვე კიდევ რამდენიმე სხვა Бурачниковые ოჯახის  მცენარეებშიც-  მაგალითად, ცისანა ,კესანეს, ფურუსულას გვარის (Myosotis) მცენარის  კვირტი ყოველთვის როგორც წესი, ვარდისფერია  და  თვით  ყვავილები კი - ლურჯი.

                                                                                                              კესანე (Myosotis sylvatica), ფურუსულა(Phurusula.)                                                                                     

მეთილნარინჯი

      

           მისი   0,1%- იანი წყალხსნარი  გამოიყენება     ანალიზურ ქიმიაში, როგორც ინდიკატორი. მეთილნარინჯის მოლური მასაა:304 გ/ მოლი.   მჟავა არეში იგი ღებულობს  წითელ ფერს, ხოლო ტუტე არეში კი ყვითელს.(pH იცვლება 3,1  დან 4,4  მდე)

         “ ტუტისაგან  ვყვითელდები,                                                                                        როგორც  ციებ–ცხელებისაგან,                                                                                  მჟავაში კი  ვწითელდები,                                                                                                         ისე  როგორც სირცხვილისაგან.                                                                              წყალში  ვეშვები თვალდახუჭული                                                                           რადგან, აქ  ყოველთვის  ვარ  ნარინჯისფერი

   meTilnarinjs ZiriTadad xmaroben raodenobriv analizSi, magaliTad Cven ganvsazgvreT borjomis mineralur wyalSi HCO₃^-  -იონის შემცველობa, ავიღეთ  25მლ.მინერალური წყალი ჩავასხით ერლენმეიერის კოლბაში, დავამატეთ რამოდენიმე წვეთი ინდიკატორი მეთილნარინჯი მივიღეთ ყვითელი ფერის ხსნარი. (radgan borjomis wyali Seicavs hidrokarbonat ionebs, romelic ganicdis hidrolizs da xsnars aqvs tute reaqcia. )

•      მიღებული ხსნარs wveTobiT davamateთ 0,1N–მარილმჟავას ხსნარი  მანამ სანამ igi ვარდისფერი არ გახდა.

•             HCO^-₃+HCl = Cl^- + H₂O + CO₂

ჰიდროკარბონატ იონი gaaneitrala marilmJavam, indikatorma meTilnarinjma ki daibruna sawyisi feri.(narinjisferi)

                                                                                                   

ფენოფტალეინი – C₂₀H₁₄O₄ 

  ფენოფტალეინი (4,4- დი ოქსი ფტალოფენონი ან 3,3-ბის -                               (4-ჰიდროქსიფენილფტალიდი) –ტრიფენილმეთანოლ  საღებავი მჟავა –ტუტოვანი ინდიკატორია, რომელიც  ფერს იცვლის უფეროდან (pH <8,2 დან), წითელ –  “ჟოლოსფერამდე”(ტუტეში), კონცენტრირებულ ტუტეში კი კვლავ უფეროა. ფენოფტალეინი  მჟავეებში უფეროა, მაგრამ აქაც კონცენტრირებულ გოგირდმჟავაში წარმოქმნის  ვარდისფერ კატიონს.

 ტუტეში.კონც. მჟავაში

    ფენოფტალეინი უფერო კრისტალური ნივთიერებაა, რომელიც წყალში  ცუდად  იხსნება, მაგრამ კარგად  იხსნება  სპირტსა და დიეთილის ეთერში.

     ფენოფტალეინი მიიღება  ფენოლისა და ფტალანჰიდრიდის კონდესაციის შედეგად 105—110 °C ტემპერატურაზე ZnCl_{2 –}ის, ან კონც. გოგირდმჟავას თანაობისას                                                                                                                     

“მჟავაში მოხვედრა სხვებისათვის – მარცხია,                                                                               მაგრამ  ის იტანს,  ამოუსუნთქავად, უცრემლოდ აი ტუტეში კი  ფენოფტალეინისათვის  დგება არა ცხოვრება                                                    არამედ   უწყვეტი სიწითლე.                                                                                                      ტუტეში ყველაზე ნათელი ჟოლოსფერი                                                                     არის ჩვენი ფენოფტალეინი.”     

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                    

ბუნებრივი ინდიკატორის შემცველი მცენარეები.

 მრავალი ყვავილი, ხილი ,  კენკრა, ფოთოლი და ფესვი   შეიცავენ  პიგმენტებს, რომლებიც ფერს იცვლიან სარექციო არის მიხედვით. ინდიკატორი შეიძლება დავამზადოთ  შროშანის, შავი ტიტას  ან ვარდის ყვავილებისაგან . კენკროვანი მცენარეებისაგან: მაყვალი,  მოცვი, წითელი ჟოლო,შავი მოცხარი. მათი იისფერი ხსნარი მჟავასა  და ტუტეში სხვადასხვა ფერს ღებულობენ. კერძოდ მჟავაში წითლდება, ხოლო ტუტეში კი ლურჯდება.

 

შავი ფერის  მურაბები  შეიცაენ ინდიკატორებს

 მოცვის  წვენი შეიცავს ანტოციანებს,  იგი ფერს იცვლის სხვადასხვა სარეაქციო  არეში, მაგალითად: ჩავატარეთ ასეთი კვლევა ავიღეთ სამი ჭიქა. სამივეში ჩავასხით თანაბარი რაოდენობით მოცვის მურაბის წვენი და გავაზავეთ წყლით,  მურაბის წყალხსნარი არის იისფერი.  ერთ ჭიქას დავამატეთ  ლიმონის წვენი –  ხსნარი გაწითლდა, ხოლო მეორეში კი ჩავყარეთ ცოტა სოდა აქ ხსნარი გალურჯდა.

 ამგვარად, შეიძლება დავასკვნათ რომ, ანტოციანები,  რომლებიც შედის სხვადასხვა მცენარეების  წვენში  ფერს იცვლიან  მჟავა და ტუტე  არეში.

 იგივე ცდა შეიძლება გავიმეოროთ ჩაის ნაყენზეც, ჩაის ნაყენი  ლიმონის წვენის დამატების შედეგად ღებულობს ქარვის ფერს, ხოლო თუ მასში ჩავყრით საჭმელ სოდას იგი მუქი წაბლისფერი ხდება.

ჩაი შეიცავს ტანინების წარმოებულს, რომელთა ფერზე ხსნარის _PH-ის ცვლილება ახდენს გავლენას. ჩაი _PH- ინდიკატორია.

      ბუნებრივი ინდიკატორების თვისებების გამოსაკვლევად ჩავატარე რამოდენიმე ექსპერიმენტი. მაგალითად ავიღეთ ერთი თავი ჭარხალი დავაქუცმაცეთ ჩავვარეთ  წყალში და  ხსნარი გავაცხელეთ  წყლის აბაზანაზე  რამდენიმე წუთის განმავლობაში, შემდეგ კი გავფილტრეთ, მივიღეთ მუქი იისფერი  ხსნარი. ეს ხსნარი მჟავაში წითლდება. (დიასახლისებმა კარგად იციან ჭარხლის ეს თვისება ამიტომ ბორშს უმატებენ რამდენიმე წვეთ ძმარს წითელი ფერის შესანარჩუნებლად).
ამ ხსნარით გამოვიკვლიეთ შემდეგი ნივთიერებები: ძმარი, ლიმონის წვენი და სარეცხის ფხვნილი.

ამრიგად:  სარეცხი ფხვნილის წყალხსნარი არის ტუტე, ინდიკატორი, რომელსაც ჭარხლის წვენი შეიცავს ტუტე არეში ლურჯდება, ხოლო ძმარი და ლიმონი კი მჟავაა და წითლდება.

შემდეგი  ექსპერიმენტი ჩავატარე საჭმელ სოდაზე

საჭმელი სოდა – ნატრიუმის ჰიდროკარბონატი  ჩავყარეთ ერთ ჭიქა ცხელ წყალში.  მაშინვე დაიწყო ნახშირბადის დიოქსიდის სწრაფი გამოყოფა: სასმელი სოდა (ნატრიუმის ბიკარბონატი)  გარდაიქმნება "სარეცხ" სოდად ანუ  ნატრიუმის კარბონატად.  შემდეგ მიებულ ხსნარს დავამატეთ  ფენოფტალეინის სპირტხსნარი. უფერული ნარევი  მაშინვე შეიღება  კაშკაშა  ჟოლოსფრად.

 

   ეს შეფერილობა მიუთითებს იმას, რომ  სოდის წყალხსნარს აქვს ტუტე რეაქცია. ხსნარში მიმდინარეობს შემდეგიგარდაქმნა:

                     2NaHCO₃ = Na₂CO₃ + H₂O +CO₂

  მიღებული მარილი არის სუსტი მჟავას ნაშთი. იგი განიცდის ჰიდროლიზს.(  ხსნარს აქვს ტუტე რეაქცია.)

 2Na⁺  +CO₃^2- +H2O =2Na⁺ +OH^-  +   H₂O +CO₂                                                                                            

კვლავ გავაგრძელეთ კვლევა მიღებულ ხსნარს   ნელ – ნელა წვეთობით დავამატეთ  სუფრის ძმარი. ხსნარი კვლავ გაუფერულდა,შემდეგ ისევ გაწითლდა.მოხდა  ქიმიური რეაქცია, წარმოიქმნა ნატრიუმის აცეტატი და კვლავ გამოიყო ნახშირბადის დიოქსიდი. 

Na₂CO₃  + 2CH₃COOH = 2CH₃COONa + H₂O + CO₂

მინერალურ  წყალ–”ბორჯომის “PH-ის  განსაზღვრა

მინერალურ წყალში დავასველეთ უნივერსალური ლაკმუსის ქაღალდი.ლაკმუსის ქაღალდი გალურჯდა, ფერი შევადარე PH ის ცხრილს. მინერალური წყლის PH დაახლოებით7,8 ის ტოლია.ე.ი.მინერალურ წყალ “ბორჯომში”არის ფუძე არე.